Sommige activiteiten, zoals veehouderijen, gaan gepaard met de uitstoot van stikstof. Beschermde natuurgebieden kunnen hier schadelijke gevolgen van ondervinden. Om te beoordelen of voor activiteiten in de nabijheid van beschermde natuurgebieden toestemming kan worden gegeven, werd voorheen het Programma Aanpak Stikstof (PAS) gebruikt. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 29 mei 2019 geoordeeld dat het PAS in strijd is met Europese natuurwetgeving.
Passende beoordeling
Kan een plan of project significant negatieve gevolgen hebben voor een Natura 2000-gebied? In dat geval moet een passende beoordeling worden gemaakt van de gevolgen voor dat gebied. Pas als uit deze beoordeling volgt dat het nabijgelegen Natura 2000-gebied door zo'n plan of project met zekerheid niet wordt aangetast, kan het bevoegd gezag toestemming verlenen voor het betreffende plan of project. Voorgaande is op Europees niveau afgesproken en vastgelegd in artikel 6, derde lid, van de Habitatrichtlijn.
Programmatische aanpak
Nederland voert de passende beoordeling uit door middel van een zogenoemde programmatische aanpak. Hierbij wordt gekeken naar de verwachte voordelen van toekomstige maatregelen ter herstel van natuurgebieden en ter beperking van stikstofuitstoot bij de bron. Vooruitlopend op deze voordelen werd ontwikkelingsruimte gecreëerd voor nieuwe activiteiten die stikstof uitstoten. Het idee is dat negatieve gevolgen van een activiteit worden gecompenseerd door de voordelen van toekomstige maatregelen.
Aanpak in strijd met de Habitatrichtlijn
Uit voornoemde uitspraak volgt dat de programmatische aanpak van Nederland in strijd is met de Habitatrichtlijn. Relevant is dat de verwachte positieve gevolgen van toekomstige maatregelen niet vaststonden bij de beoordeling van de activiteiten. Ook ontbrak zekerheid over de termijn waarbinnen natuurgebieden de positieve gevolgen zouden ondervinden. Bovendien kunnen veel herstelmaatregelen niet als compensatie gelden omdat deze reeds noodzakelijk zijn om te voldoen aan de minimale verplichtingen van de Habitatrichtlijn.
Gevolgen voor activiteiten
Voor bepaalde activiteiten met een grote(re) stikstofuitstoot moest een vergunning worden aangevraagd. Als gevolg van de uitspraak mag bij de behandeling van een vergunningaanvraag geen gebruik worden gemaakt van het PAS. Wel is het mogelijk om per activiteit een individuele passende beoordeling uit te voeren. Voor zover vergunningen op basis van het PAS zijn verleend en hiertegen beroep is ingesteld, zullen deze vergunningen vermoedelijk worden vernietigd. Reeds onherroepelijk geworden vergunningen blijven van kracht.
Voor activiteiten met een kleine(re) stikstofuitstoot hoefde geen vergunning te worden aangevraagd. Wel was in bepaalde gevallen een melding noodzakelijk. Het ontbreken van een vergunningplicht voor bepaalde activiteiten werd ook gebaseerd op het PAS. Deze werkwijze blijkt ook in strijd te zijn met de Habitatrichtlijn. Dit betekent dat voor alle activiteiten waarvoor geen vergunning is verleend alsnog een vergunning moet worden verleend.
En nu?
In de praktijk ontstaan veel vragen over de gevolgen van de uitspraak voor lopende procedures. De minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft de Tweede Kamer hierover bij brief van 27 juni 2019 geïnformeerd. De minister heeft laten weten dat Rijk en provincies gezamenlijk beleid gaan formuleren over hoe op korte termijn moet worden omgegaan met concrete situatie. Op hoofdlijnen wordt het volgende overwogen.
Ten aanzien van uitgevoerde vergunningsvrije activiteiten zal worden gestreefd naar legalisatie van deze activiteiten. Van actieve handhaving zal geen sprake zijn. Is voor een activiteit een melding gedaan maar is deze nog niet gerealiseerd? Dan kan deze niet zonder meer vergunningsvrij worden uitgevoerd.
Als een ontwerpbesluit ter inzage is gelegd dan dient deze in beginsel te worden ingetrokken. Is tegen een definitief besluit beroep ingesteld? Dan moet worden bekeken of middels een wijzigingsbesluit alsnog een individuele passende beoordeling aan het besluit ten grondslag kan worden gelegd. Als dat niet lukt dan zal het besluit door de rechter worden vernietigd.
Tot slot
Heeft u vragen over dit artikel? Of vraagt u zich af wat de uitspraak van de Afdeling over het PAS voor u betekent? Neem dan contact op met Coline Norde of Jos Pfeifer.
